طراحی پلان ساختمانی

پلان معماری

پلان معماری اصطلاحی است که در صنعت معماری و طراحی سازه های گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد. در واقع یک نقشه ساختمان که توسط یک مهندس معماری طراحی می شود و شامل اطلاعات مورد نیاز در خصوص سازه مورد نظر است پلان نام دارد.

اطلاعاتی که در پلان معماری وجود دارند بسیار حائز اهمیت هستند. برای مثال اطلاعاتی نظیر موقعیت مکانی سازه و تمام جزئیات مربوط به آن، طرح ساختمان، اطلاعات فنی و تمام آنچه که برای ساخت سازه ضروری است توسط پلان برای مهندس معمار فراهم می شود.

طراحی پلان به صورت مرحله به مرحله انجام می گیرد تا طرحی ایده آل با مشخصات لازم ایجاد گردد. در حال حاضر به دلیل وجود نرم افزارهای بسیار پیشرفته کمتر کسی اقدام به طراحی پلان به صورت دستی می کند؛ زیرا اکثر افراد ترسیم پلان را با نرم افزار اتوکد (AutoCad) انجام می دهند.

این نرم افزار با قابلیت ایجادپلان های دو بعدی و سه بعدی امکان ارائه اطلاعات دقیق تر را فراهم می نماید. با این مقدمه، در ادامه این نوشته از ساختمانچی به بررسی نکات مهم در خصوص پلان معماری می پردازیم. با ما همراه باشید.

تاریخچه ترسیم پلان معماری

برخی از اولین نمونه‌های نقشه‌های معماری به ۲۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. بزرگداشت گودآ، فرمانروای منطقه‌ای در بین‌النهرین، با مجسمه‌ای جشن گرفته شد که نقشه‌ی معبد وی در دامانش حک شده بود. بجز این مورد و چند مورد مدفون دیگر حفظ نقشه‌های ابنیه تا دوران رنسانس به ندرت انجام می‌شد. معماران قبل از این زمان به عنوان سازندگان چیره‌دستی به حساب می‌آمدند که با استفاده از فرآیندهای ساخت و نیروی کاری سازه‌های چشمگیر و بی‌نظیر را خلق می‌کردند و می‌توان گفت به‌عنوان هنرمندان طراح شناخته نمی‌شدند. در اصل، به دلیل فقدان اسناد و مدارک طرح‌ها، مفهوم مقیاس تا قرون وسطی در نقاشی‌های آن دوره به هیچ عنوان ترجمه نشده‌است.

ترویج طراحی و ترسیم نقشه در قرن سیزدهم با دقیق‌تر شدن طراحی‌های مفهومی فراگیر شد. هانکورت (Villard de Honnecourt)، استادِ ساز در این دوران که کتاب‌های دقیق طراحی را گردآوری می‌کرد، به عنوان یکی از اولین و کامل‌ترین گردآورندگان کتاب‌های نقاشی قرون وسطایی شناخته می‌شود. معماری در آن زمان فقط به عنوان حرفه و شغل شناخته می‌شد و فاقد ابزارهای طراحی پیچیده و لوازم دقیق ترسیم بود. طرح‌ها به‌عنوان نقشه‌های تک رنگ و طرح‌های اولیه ترسیم می‌شدند که صرفا اطلاعات ساخت را به کارگران منتقل می‌کردند، بدون اینکه طرح نهایی را به طور حرفه‌ای نشان دهند.

امروزه پلان‌های معماری به‌عنوان ترسیمات خاصی شناخته می‌شوند که معماران برای نشان‌دادن یک ساختمان یا بخشی از یک آن استفاده می‌کنند. پلان به زبان ساده تصویری است از یک صفحه‌ی افقی، به شکلی که از بالا به پایین نگاه می‌کنیم. به عبارت دیگر یک فضا را  به صورت افقی بریده و بالاتر ایستاده و به آن نگاه می‌کنید. پلان معماری یک نقشه معمول طراحی و قرارداد فنی معماری یا مهندسی برای نمایش گرافیکی می‌باشد. پلان‌های یک پروژه الفبای شروع آن هستند و بصورت قائم و بدون هیچ پرسپکتیوی ترسیم می‌شو‌ند.

نکات مهم در تهیه پلان معماری ساختمان

در ترسیم پلان معماری، استانداردهای لازم باید رعایت شوند تا کوچک ترین اشتباهی رخ ندهد. نکات بسیار ضروری در تهیه پلان معماری ساختمان به شرح زیر می باشند:

• مقیاس ترسیم که میزان کوچک بودن ابعاد نسبت به اندازه واقعی آن ها را نشان می دهد باید تعیین گردد.
• رعایت تمام جهات جغرافیایی (شمال، جنوب، شرق، غرب) در پلان الزامی است. اصولاً بالای صفحه ای که پلان در آن ترسیم می شود رو به شمال قرار می گیرد.
• نام بخش های مختلف پلان آپارتمان باید با نام انگلیسی مشخص شوند.
• مهندس معمار باید تمام طرح های اولیه نظیر سایت پلان، انواع پلان ها، مقاطع و نمادها را در پلان ترسیم نماید.
• در ترسیم دیوارها باید به ضخامت، باربر نبودن آن ها و همچنین عریض تر بودن دیوارهای خارجی توجه شود.
• درطراحی پلان، اندازه و موقعیت درب و پنجره ها باید تعیین گردد.
• در پلان باید پله ها و جدا کننده ها مشخص شوند.

انواع پلان معماری

پلان معماری تصویری از یک برش افقی فرضی که از دو سوم ارتفاع هر طبقه از ساختمان می گذرد ارائه می دهد. این پلان امکان رویت بخش های مختلف ساختمان را از بالا فراهم می کند. انواع پلان معماری به شرح زیر می باشند:

• سایت پلان یا پلان موقعیت: در این پلان، ابعاد و خطوط تراز زمینی که قرار است بنا را در آن بسازند و همچنین موقعیت بنا از نظر مکانی مشخص می گردد.
• پلان طبقات: این پلان فضاهای مختلف ساختمان از قبیل اتاق ها، آشپزخانه، حمام و … را با اندازه های آن ها در هر طبقه از ساختمان نشان می دهد.
• پلان مبلمان: در پلان مبلمان، محل قرارگیری اسباب و اثاثیه در فضاهای مختلف مشخص می شود.
• پلان بام یا شیب بندی: در این پلان با دید افقی به سازه مورد نظر نگاه می شود و خط شیب بام به طرف آبرو، خرپشته، دیوارهای خارجی و قسمت های نورگیر بالاآمده از بام و … نشان داده می شوند.

انواع پلان سازه

هنگامی که پلان معماری در فاز یک طراحی شد، پلان سازه در فاز دو ترسیم می گردد. در پلان سازه جزئیات مربوط به اجرای سازه به مهندسین نمایش داده می شود و با توجه به آن نظارت بر ساخت صورت می گیرد. از جمله پلان های سازه ای می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• پلان فونداسیون: در این پلان موقعیت پی ها در زمین، ابعاد، تعداد و نوع آن ها تعیین می گردد.
• پلان تیر ریزی: در پلان تیرریزی ابعاد تیرها، محل قرارگیری و نحوه اجرای آن ها در سقف هر طبقه نشان داده می شود. هر طبقه از ساختمان با توجه به شکل سقف خود می تواند یک پلان تیر ریزی مجزا داشته باشد.
• پلان آکس بندی و ستون گذاری: در این پلان ابعاد و مکان قرارگیری ستون ها و محورهای آن ها مشخص می گردد. در ترسیم این پلان تمام جزئیات مربوط به ستون ها و موقعیت نبشی ها باید تعیین شوند تا بتوان مقاطع ستون ها و نمادها را نیز رسم کرد.

مراحل طراحی پلان ساختمان

در طراحی پلان ساختمان موارد زیر مرحله به مرحله باید انجام شوند:

تعیین مکان قرارگیری پله و آسانسور

مهم ترین مرحله در طراحی نقشه ساختمان تصمیم گیری در مورد محل راه پله و آسانسور است. در جانمایی پله و آسانسور عواملی مانند تعداد واحدهای ساختمان، تعداد پارکینگ ها، عرض و شکل زمین باید مورد توجه قرار گیرند.

پس از جمع آوری این اطلاعات نسبت به انتخاب مدل پله و چند طرفه بودن آن اقدام می گردد. در پلان آپارتمان اصولاً وسط پلان بهترین موقعیت برای پله و آسانسور محسوب می شود.

تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی

تفکیک یا تقسیم بندی فضاهای خصوصی، نیمه خصوصی و عمومی که لکه گذاری پلان نام دارد، پس از جانمایی آسانسور و پله انجام می گیرد.

با توجه به این که بهترین موقعیت برای پله و آسانسور وسط پلان است می توان گفت یک طرف پلان به بخش های عمومی و نیمه خصوصی و طرف دیگر آن به قسمت های خصوصی اختصاص می یابد.

جانمایی ورودی ساختمان و آشپزخانه

مهم ترین عاملی که بر کیفیت طراحی پلان اثر می گذارد تعیین موقعیت آشپزخانه در آن است. مکان قرارگیری آشپزخانه باید از نور و تهویه لازم برخوردار باشد و بتوان از آن به تراس ساختمان راه یافت. ورودی آشپزخانه باید با بخش نشیمن و پذیرایی مرتبط بوده و به ورودی ساختمان نزدیک باشد.

جانمایی اتاق خواب ها و حمام

یکی از اتاق ها باید به عنوان اتاق والدین و با فاصله از اتاق کودک درنظرگرفته شود. اتاق ها باید به نحوی در پلان جانمایی شوند که درب آن ها به راحتی از سایر بخش های ساختمان نمایان نشود. حمام نیز باید در مجاورت با اتاق خواب ها قرار گیرد و درب آن از قسمت های مختلف منزل قابل رویت نباشد.

ستون گذاری با توجه به شکل پلان طبقات

در این مرحله از طراحی نقشه ابتدا باید بر اساس مکان قرارگیری ماشین ها در پارکینک نسبت به ستون گذاری اقدام نمود. سپس جانمایی ستون ها در پلان تیپ طبقات بررسی می شود و در صورت لزوم در طراحی پلان طبقات تغییرات لازم اعمال گردد.

اعمال تغییرات و اصلاحات لازم در خصوص طراحی داخلی

پس از این که طراحی کلی پلان به اتمام رسید، به جزئیات مربوط به طراحی داخلی می پردازند. در این مرحله تنها اعمال تغییرات جزئی امکان پذیر است.

مبله کردن پلان

آخرین مرحله از طراحی پلان به مبلمان نمودن پلان اشاره دارد. مبله نمودن پلان همانطور که قبلاً به آن پرداختیم، به چیدمان اسباب و اثاثیه در قسمت های مختلف ساختمان می پردازد.